Sau nhiều năm làm việc trong lĩnh vực Montessori, có cơ hội đi qua hàng trăm lớp học và trò chuyện với nhiều giáo viên tâm huyết trên khắp Việt Nam, tác giả luôn có một trăn trở sâu sắc về một trong những mỹ đức quan trọng nhất của phương pháp này: sự giản dị.
Tác giả nhận thấy có một lằn ranh rất mong manh, mà nếu không cẩn trọng, sự giản dị rất dễ bị hiểu lầm và trượt dài thành sự bê bối.
Điều này không chỉ là câu chuyện về thẩm mỹ, mà còn ảnh hưởng trực tiếp đến cách trẻ hình thành thói quen và xây dựng kỷ luật nội tại. Vì trẻ không tranh biện như người lớn; trẻ quan sát, thẩm thấu và biến những gì lặp lại hằng ngày thành “chuẩn mực” của riêng mình. Với mong muốn mang lại những gì tốt đẹp nhất cho trẻ em, tác giả muốn chia sẻ góc nhìn này, hy vọng chúng ta có thể cùng nhau làm rõ và bảo vệ giá trị cốt lõi của sự giản dị.
Bà Maria Montessori đã nhấn mạnh vai trò quyết định của vẻ đẹp đối với động lực bên trong của trẻ. Bà viết:
Các vật xung quanh trẻ cần có vẻ chắc chắn và hấp dẫn với trẻ, và ‘ngôi nhà của trẻ’ nên đẹp và dễ chịu trong từng chi tiết; bởi vì vẻ đẹp trong trường học mời gọi hoạt động và làm việc.”
(“The objects surrounding the child should look solid and attractive to him, and the house of the child should be lovely and pleasant in its particulars; for beauty in the school invites activity and work.”) – Maria Montessori, The Child in the family, p. 43.
“Đẹp” ở đây không phải xa xỉ; đó là kệ ngay ngắn, giáo cụ bền và sạch, ánh sáng ấm, màu sắc dịu, trình tự rõ ràng.
Thẳng thắn mà nói, có những nơi đang dùng từ “giản dị” để biện minh cho sự cẩu thả: áo quần nhàu nhĩ, tóc tai rối vội, cách nói năng suồng sã; lớp học thì tạm bợ, góc học liệu thì vá víu. Đó không phải giản dị; đó là hạ chuẩn mực. Trẻ sẽ sao chép chính xác hình ảnh người lớn: kéo ghế bằng một lực mạnh, đặt đồ vật lệch khỏi vị trí, nói chen vào lời người khác, làm cho xong thay vì làm cho đúng. Một môi trường như vậy không thể nuôi dưỡng sự tự chủ.
Từ góc độ của một người làm nghề trong lĩnh vực Montessori và cũng là một phụ huynh, tác giả không mong con mình bắt chước những “giản dị kỳ lạ” – thực chất là cẩu thả khoác áo tối giản. Họ kỳ vọng giáo viên của con thanh nhã và lịch thiệp: áo quần sạch và phẳng, tóc gọn gàng, diện mạo không phô trương nhưng toát lên sự tôn trọng nghề nghiệp, tôn trọng trẻ và tôn trọng chính mình. Đây cũng chính là tinh thần mà văn hóa Việt Nam luôn đề cao.
Nếu “vẻ đẹp mời gọi hoạt động”, thì người giáo viên với sự chỉn chu chính là lời mời gọi sống động và mạnh mẽ nhất.
Tự do trong Montessori không nảy sinh từ sự bỏ mặc. Nó nở hoa khi trẻ được tự chủ giữa một môi trường đẹp, có trật tự, với người lớn làm gương.
Maria Montessori đã viết về thành quả mà một môi trường đúng đắn mang lại: “Sự thanh nhã và phẩm cách trong hành vi… là kết quả của những nỗ lực kiên nhẫn và bền bỉ của chính các em. Nói ngắn gọn, các em ‘tự kiểm soát’; và ở mức độ các em như thế, các em được tự do khỏi sự kiểm soát của người khác” (“The grace and dignity of their behaviour… are the corollaries to what they have gained through their own patient and laborious efforts. In a word they are “self-controlled,” and to the extent that they are thus controlled they are free from the control of others”), Maria Montessori, The Discovery of the Child, p. 94.
Khi giáo viên bước đi nhẹ nhàng, nói năng đúng mực, trẻ học được “cách sống đẹp” bằng cả thân và tâm.
Vì vậy, đã đến lúc chúng ta phải định nghĩa lại cho rõ ràng:
- Giản dị = Trật tự + Thẩm mỹ + Chủ đích ✅
- Cẩu thả = Phá vỡ trật tự + Hạ thấp chuẩn mực ❌
Không còn chỗ cho kiểu “miễn làm được việc là được” trong một lớp học Montessori. Tiêu chuẩn bên ngoài không phải là hình thức; đó là công cụ sư phạm cốt lõi để bảo vệ sự tập trung và nuôi dưỡng phẩm giá con người.
Lời kêu gọi cho cộng đồng Montessori Việt Nam: giáo viên, nhà trường và ba mẹ hãy cùng nhau kiến tạo một môi trường vừa giản dị vừa đẹp, vừa trật tự vừa ấm áp.
Hãy bắt đầu từ những điều cụ thể và nhất quán: chiếc áo phẳng nếp, chiếc kệ sạch sẽ, giáo cụ đầy đủ và nguyên vẹn, giọng nói trang nhã, cử chỉ tôn trọng.
Khi người lớn chúng ta làm gương về sự thanh nhã và lịch thiệp, trẻ em sẽ lớn lên với sự tự chủ và phẩm giá.
Đó là cách duy nhất để chúng ta trung thành với tinh thần Montessori và hòa điệu với văn hóa Việt, để mỗi lớp học trở thành một lời mời đẹp đẽ dẫn trẻ đến với tự do đích thực.
